فاویسم یا نقص G6PD

فاویسم یا نقص G6PD

Glucose-6-phosphate dehydrogenase defeciency

OMIM: #305900

توصیف بیماری

نقص گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز  یک اختلال ژنتیکی است که تقریبا به طور انحصاری در مردان ظاهر میشود. این بیماری اساسا گلبولهای قرمز خون ( اکسیژن را از ریه ها به بافت های سراسر بدن میرسانند) را تحت تاثیر قرار میدهد. در افراد بیمار  نقص در آنزیم گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز منجر به تجزیه گلبولهای قرمز قبل از بلوغ میشود. تخریب گلبول های قرمز همولیز نامیده میشود. رایج ترین مشکل پزشکی مرتبط با این بیماری آنمی همولیتیک ( زمانی که گلبولهای قرمز بسیار سریع تر از اینکه بدن بخواهد آنها را جایگزین کند ، تخریب میشوند) میباشد. این نوع آنمی منجر به  رنگ پریدگی ، زردی پوست و سفیدی کره چشم ها (یرقان) ، ادرار تیره، خستگی، کوتاهی تنفس  و ضربان تند قلب میشود. در افراد با نقص گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز ، آنمی همولیتیک بیشتر مواقع از طریق عفونت باکتریایی یا ویروسی یا داروهای خاصی (مثل برخی آنتی بیوتیک ها و داروهای درمان مالاریا) شروع میشود . آنمی همولیتیک  میتواند بعد از خوردن دانه های باقلا یا استنشاق گرده از گیاه باقلا نیز ظاهر شود( واکنشی به نام فاویسم). نقص گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز ،یک دلیل عمده ایجاد یرقان ملایم تا شدید در نوزادان تازه متولد شده میباشد. اگرچه ،بسیاری افراد با این اختلال ، هرگز هیچ علائم یا نشانه ای تجربه نمیکنند و از اینکه این بیماری را دارند آگاه نیستند.

فراوانی

شیوع این اختلال ٤٠٠ میلیون نفر در سراسر جهان تخمین زده شده است. این بیماری در بخشهای ویژه ای از آفریقا ، آسیا ، مدیترانه و خاور میانه فراوان تر است. این اختلال  حدود ١ در ١٠ مرد آمریکایی آفریقایی  ایالات متحده  را تحت تاثیر قرار میدهد.

دلایل بیماری

نقص گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز از جهشهای ژن G6PD ایجاد میشود. این ژن دستورالعملهایی برای ساخت آنزیمی به نام گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز فراهم میکند. این آنزیم در فرآیند پردازش عادی کربوهیدرات ها مشارکت میکند. این آنزیم همچنین از گلبولهای قرمز در برابر اثرات مولکول های بالقوه مضر به نام گونه های اکسیژن واکنش گر ( محصولات جانبی عملکردهای سلولی نرمال) محافظت میکند. واکنشهای شیمیایی که شامل گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز میباشند ترکیب هایی تولید میکنند که  مانع از تبدیل گونه های اکسیژن واکنشگربه سطوح سمی درون گلبولهای قرمز میشوند. اگر جهشهای ژن G6PD میزان گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز را کاهش یا ساختار آن را تغییر دهد ، این آنزیم دیگر نمیتواند نقش حفاظتی خود را ایفا کند . در نتیجه گونه های اکسیژن واکنشگر تجمع یافته و به گلبولهای قرمز آسیب میرسانند. عواملی مانند عفونت ها ، داروهای ویژه یا خوردن دانه های باقلا میتوانند سطوح گونه های اکسیژن واکنشگر را افزایش داده ، منجر به تخریب گلبولهای قرمز سریع تر از توان بدن برای جایگزینی آن ها میشوند.

دانشمندان عقیده دارند ، افراد با جهش G6PD ممکن است در مقابل مالاریا ( یک بیماری عفونی که از طریق نوع خاصی از پشه منتقل میشود )  نسبتا مقاوم باشند. به نظر میرسد ، کاهش میزان گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز عملکردی ، حمله این انگل به گلبول های قرمز را بسیار مشکل میسازد. نقص گلوکز ٦ فسفات دهیدروژناز در نواحی از جهان که مالاریا شایع است ، بسیار فراوان تر است.

الگوی توارث

این بیماری با الگوی وابسته به X مغلوب به ارث میرسد. ژن مرتبط با این بیماری روی کروموزوم X قرار گرفته ، که یکی از دو کروموزوم جنسی میباشد. در افراد مذکر( تنها یک کروموزوم X  دارند) ، یک کپی تغییر یافته از ژن در هر سلول برای ایجاد بیماری کافی است. در افراد مونث (دو کروموزوم X دارند ) ، جهش باید در هر دو کپی ژن ظاهر شود تا این بیماری ایجاد شود. به این علت که احتمال وجود دو کپی تغییر یافته از این ژن  در افراد مونث بسیارکم است ، افراد مذکر بسیار بیشتر از افراد مونث تحت تاثیر اختلالات وابسته به X مغلوب قرار میگیرند. ویژگی الگوی توارث وابسته به X  این است که پدران نمیتوانند صفات وابسته به X را به پسران خود انتقال دهند.